Z kart kroniki PSS "SPOŁEM" w Rybniku

Początki spółdzielczości spożywczej w Rybniku sięgają 1933 roku. W dniu 21 kwietnia przedstawiciele różnych środowisk społecznych, w tym robotnicy, nauczyciele gimnazjalni, przy udziale młodzieży zrzeszonej w spółdzielni uczniowskiej „Przyszłość", podjęli decyzję o założeniu „Powszechnej Spółdzielni Spożywców w Rybniku". Fakt ten oznaczał przerwanie wyłączności handlu prywatnego w mieście, co początkowo zrodziło niezadowolenie prywatnych kupców.

    W dniu 8 lipca 1933 roku PSS w Rybniku została zarejestrowana w rejestrze handlowym Sądu Okręgowego w Katowicach. W tydzień później dokonano uroczystego otwarcia pierwszego sklepu przy ul. Reja 9, a jego kierownikiem została Anna Frosówna.
   

W placówce tej promowano przede wszystkim wysokiej jakości wyroby spożywcze wytwarzane przez firmy ze znakiem „Społem". Były one stałym elementem wystawy sklepowej.
Wprowadzono także kącik artykułów włókienniczych. W 1937 roku sklep przeniesiono na ulicę Korfantego, a korzystniejsza lokalizacja sprzyjała wzrostowi sprzedaży i obrotów. Drugi sklep uruchomiono w górniczych Chwałowicach, wiosną 1938 roku.

W 1938 roku dochodzi do zmian kadrowych w składzie pierwszego zarządu Spółdzielni.
Początkowe lata funkcjonowania spółdzielni cechuje wzrost z 158 w 1934 oku do 173 członków w 1938 roku, przy stosunkowo dużej liczbie wystąpień nowych wpisów.
Od l września 1939 roku do kwietnia 1945 roku działalność spółdzielni przed II wojna światowa. Majątek został Skonfiskowany, dokumenty zniszczone.
Tutaj w dniu 27 maja 1945 roku odbyło się zebranie założycielskie, na którym uchwalono statut, wysokość udziału i wpisowego, wybrano władze oraz zadecydowano o przystąpieniu do związku rewizyjnego.

Pierwszy, w okresie powojennym, sklep otwarto w Paruszowcu, na początku lipca 1945 roku, w lokalu wydzierżawionym. a jego kierownikiem została Maria Szymura.
Wkrótce obszerny i dobrze położony sklep w Rynku 2 powierzono do prowadzenia Augustynowi Stelmachowi.
Działalność handlowa polegała wówczas głównie na rozdziale i sprzedaży reglamentowanych, podstawowych artykułów spożywczych jak przetwory zbożowe, cukier, sól oraz towarów ONZ-towskiej agencji do spraw pomocy i odbudowy.

Mimo wielu trudności i niedostatków, wraz z poprawą sytuacji zaopatrzeniowej, Spółdzielnia zwiększa liczbę sklepów do 7 w końcu 1946 roku (w tym 5 spożywczych, jeden tekstylny i jeden monopolowy), oraz do IOw 1947 roku. Liczba pracowników wzrosła do 30. Krótkoterminowe pożyczki dla sfinansowania zakupów towarowych udzielał rybnicki Oddział Banku Gospodarstwa spółdzielczego Rosła liczba członków Spółdzielni 620 na koniec 1945 roku do 1633 osób na koniec 1947 roku.


Rok 1948 był przełomowy dla Spółdzielni w Rybniku. W związku z ogólna poprawą zaopatrzenia w żywność na Nadzwyczajnych Walnych Zgromadzeniach z 14 i 15 października 1948r. podjęto Uchwały o połączeniu się w jedną, następujących Spółdzielni:
• „Górnik Jankowicki" Spółdzielnia Spożywców załogi kopalni Jankowice w Boguszowicach,
• Robotnik" Spółdzielnia Spożywców załogi kopalni Chwałowice w Chwaowicach,
• Spółdzielnia Spożywców załogi Rybnickiej Fabryki Maszyn w Rybniku,
• Spółdzielnia Spożywców „Metalowiec" w Rybniku,
• Powszechna Spółdzielnia Spożywców w Rybniku z działalnością i udziałami w Rybniku".
Statut i nazwa spółdzielni zostały wpisane do rejestru Spółdzielni dnia 21 lutego 1949 roku w Sądzie Okręgowym w Raciborzu.
W wyniku akcji połączeniowej Spółdzielnia Spożywców w Rybniku przejęła również sklepy i warsztaty produkcyjne prowadzone na terenie miasta przez Okręgową Spółdzielnię Kolejarzy w Katowicach Oddział w Rybniku (w styczniu 1948 roku).
Kierownictwo Spółdzielnią objął Zarząd powołany Uchwałą Rady Nadzorczej z 18 października 1948 roku.
Spółdzielnia Spożywców w Rybniku stała się dużą organizacją handlową i produkcyjną posiadającą na koniec grudnia 1948 roku:
• 45 sklepów, w tym 39 z artykułami spożywczymi i 6 z przemysłowymi,
• 4 zakłady gastronomiczne,
• 4 piekarnie,
• 2 masarnie.
• l wytwórnię cukierków.
Zapoczątkowany w latach pięćdziesiątych dynamiczny rozwój nowych kopalń w Rybnickim Okręgu Węglowym. związany z tym gwałtowny wzrost liczby mieszkańców oraz siły nabywczej ludności, na skalę niespotykaną w innych regionach kraju, wyznawały trudne do realizowania zadania przed handlem, zwłaszcza w obliczu niedostatków sieci.
W Rybniku, obok Powszechnej Spółdzielni Spożywców (nazwę przywrócono w 1952 roku), która była monopolistą w zakresie produkcji piekarskiej i masarskiej, problemy zaopatrzeniowe podejmowały takie organizacje jak: Miejski Handel Detaliczny. Miejski Handel Mięsem, Spółdzielnia Ogrodnicza „Ogrodnik", Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska".
W kolejnych latach funkcjonowania Powszechna Spółdzielnia Spożywców w Rybniku rozwija swój potencjał handlowy, a procesowi temu towarzyszy wiele zmian organizacyjnych.
          Z dniem l stycznia 1952 roku Spółdzielnia przekazuje na rzecz nowego przedsiębiorstwa, Rybnickich Zakładów Gastronomicznych, sześć zakładów (między innymi restauracje „Swierklaniec", „Apollo", „Hotel Polski").
Od 1955 roku Spółdzielnia ponownie prowadzi działalność gastronomiczną, aczkolwiek na terenach peryferyjnych miasta i w dzielnicach robotniczych.
Zaczęło się od dwóch barów w Popielowie i w Niedobczycach, przejętych od byłej PSS w Padlinie. W następnym roku przejęto bar od GS w Boguszowicach, w którym uruchomiono produkcję wyrobów garmażeryjnych.
W 1958 roku, w dzielnicy Niewiadom przy kopalni „Ignacy", uruchomiono restaurację „Renatka" z pełnym asortymentem dań kuchennych, a w 1959 roku kawiarnię w Domu Kultury przy kopalni „Chwałowice".
Na koniec 1961 roku Spółdzielnia posiadała 10 zakładów gastronomicznych, w tym 6 barów, 2 kawiarnie, restaurację i cukiernię.
W styczniu 1954 roku Spółdzielnia oddała 18 sklepów do nowego przedsiębiorstwa, Miejskiego Handlu Mięsem w Rybniku, które po kilku latach zostało zlikwidowane, a sieć sklepową przejął Miejski Handel Detaliczny. W końcu 1954 roku Spółdzielnia przekazała Oddziałom Zaopatrzenia Robotniczego w Chwałowicach sklep branży spożywczej oraz przy kopalni Jankowice dwa sklepy tekstylne.
W związku z nowym podziałem administracyjnym i utworzeniem powiatu wodzisławskiego, z początkiem 1955 roku, Spółdzielnia przejęła od PSS w Radlinie 17 sklepów, 2 bary, masarnię i 6 piekarń, a w styczniu 1956 roku 6 sklepów od Gminnej Spółdzielni w Niedobczycach oraz 6 sklepów od Gminnej Spółdzielni w Boguszowicach.

      Doniosłym wydarzeniem było uruchomienie w 1960 roku, w centrum Rybnika, Spółdzielczego Domu Handlowego „MERKURY", jednego z nielicznych wówczas w województwie. SDH stał się wizytówką handlową miasta. Od tego czasu zanotowano znaczący wzrost udziału artykułów przemysłowych w obrotach ogółem (z 20,6% w 1953r. do 35,3 w 1953 roku) inicjatywy Oddziału Okręgowego „Społem" w Katowicach powołano w 1960 roku przy PSS w Rybniku Zespół Wspólnych Zakupów, przekształcony później w Rejonowe Biuro Handlu, w celu poprawy zaopatrzenia w towary tzw. „trójbranży" tj. tekstylia, obuwie i odzież. Zespół zaopatrywał także sąsiednie spółdzielnie z Rydułtów. Knurowa, Czerwionki, Żor i Wodzisławia. Bezpośrednie zakupy u producentów pozwoliły uzyskać lepsze marże handlowe Spółdzielnie z Rybnika, Czerwonki, Żor, Radlina, Rydułtów. Pszowa i Wojdzisławia współpracowały także w zakresie obsługi transportowej, którą prowadził utworzony w 1954 roku Oddział Transportowy. Ciekawostką jest, że obok samochodów, elektrowozu Oddział wykorzystywał do pracy konie.
      Oazę produkcyjną Spółdzielni tworzyły warsztaty typu rzemieślniczego, przestarzałe i mocno wyeksploatowane, o małej zdolności wytwórczej. Obowiązek zaopatrywania ludności w wyroby piekarnicze i mięsno-wędliniarskie wymuszał jednak ponoszenie stosunkowo dużych nakładów związanych z ich eksploatacją.
Pierwszą półzmechanizowaną piekarnię, o zdolności produkcyjnej 3 ton na dobę. Spółdzielnia wybudowała z własnych środków w 1962 roku, na Osiedlu w Boguszowicach. Pozwoliło to na zlikwidowanie 6 małych, przestarzałych warsztatów produkcyjnych. Zmiany w polityce inwestycyjnej wobec spółdzielczości spożywców uniemożliwiły podjęcie większych zamierzeń inwestycyjnych.

W latach 1961-1976, w ramach inwestycji własnych, rybnicka Spółdzielnia wybudowała i oddała do użytku 3 piekarnie. w tym mechaniczną o zdolności produkcyjnej 12 ton na dobę, ciastkarnię, pawilon gastronomiczny. 9 pawilonów spożywczych oraz pawilon przemysłowy „Nasz Dom".
Spółdzielnia Spożywców Rybniku podjęło uchwałę o połączeniu się „Społem" z Wojewódzką Spółdzielnią Spożywców w Katowicach. Odtąd dotychczasowa PSS w Rybniku zmieniła nazwę na „Społem" WSS w Katowicach Oddział w Rybniku.
W okresie przynależności do WSS w Katowicach miały miejsce kolejne zmiany organizacyjne. Równocześnie znaczące nakłady finansowe przeznaczano na remonty i modernizacje, wymianę maszyn i urządzeń, poprawę warunków pracy.
Z dniem 31 stycznia 1973 roku zlikwidowano wszystkie spółdzielcze zakłady wędliniarsko-mięsne. z uwagi na przejęcie tej branży przez nowo utworzone Zakłady Mięsne w Rybniku.
Ud połowy 1974 roku do lipca 1975 roku przyłączony został Oddział „Społem" w Rydułtowach i przy Oddziale „Społem" w Rybniku, w ramach koncentracji służb pomocniczych, zorganizowano Ośrodek Obrachunkowy, Ośrodek Inwentaryzacji oraz
Rejonowe Biuro Handlu.
W 1975 roku oddano do użytku między innymi magazyn artykułów przemysłowych przy ul. Mikołowskiej, nowy pawilon w Niedobczycach „Paryżu", cztero kioski „Uno" z elementów dostarczonych przez Zakład Produkcji i Usług Technicznych w Oświęcimiu.
Kok 1976 przynosi kolejne, istotne Przeobrażenia w organizacji handlu, w związku 2 decyzja Prezydium Rządu Spółdzielczości spożywców powierzono organizowanie w miastach obrotu artykułami żywnościowymi i nie żywnościowymi codziennego i częstego zakupu, usług gastronomicznych, produkcji piekarniczej oraz bezalkoholowych napojów chłodzących.
Rybnicka Spółdzielnia przekazała do Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Handlu Wewnętrznego sklepy z artykułami tekstylno-odzieżowymi, sprzętem zmechanizowanym, radiowo-telewizyjnym, sportowym i elektrotechnicznym (łącznie 35 sklepów branży przemysłowej, 4 magazyny i 2 placówki usługowe dla ludności).
Równocześnie otrzymano od Przedsiębiorstwa Handlu Spożywczego 86 sklepów detalicznych, l O punktów drobnego detalu, 11 magazynów hurtowych oraz 24 placówki usługowe dla ludności; od Przedsiębiorstwa „Arged" l O sklepów detalicznych; od Przedsiębiorstwa Przemysłu Gastronomicznego 38 zakładów i 11 punktów gastronomicznych, 16 stołówek, 8 bufetów, 12 punktów sprzedaży artykułów spożywczych i ciastkarnię. W rezultacie w końcu 1976 roku Spółdzielnia posiadała 235 sklepów, 43 placówek tzw. „drobnego detalu", 70 zakładów i 12 punktów gastronomicznych. 36 stołówek, 11 piekarń, 3 ciastkarnie, wytwórnię wód gazowanych. Zatrudnienie sięgało 2850 osób. Szkoliło się 553 uczniów.

       Druga połowa lat siedemdziesiątych zapoczątkowała trudny okres dla handlu. Rozpoczęła się reglamentacja towarów, która szczególnie rozwinęła się w 1981 roku. Bardzo stawała się praca obsługi sklepowej. Następowały kolejne przeobrażenia organizacyjne. I tak do Państwowego Przedsiębiorstwa Zaopatrzenia Górniczego, powołanego w 1981 roku, Spółdzielnia przekazała w 1982 roku 12 sklepów (branży mięsnej i spożywczej). W końcu tego roku do nowego Przedsiębiorstwa Hurtu Spożywczego oddano 9 obiektów, w tym magazyny, halę spedycyjną, paczkarnię i pomieszczenie biurowe. Obradujący w listopadzie 1981 roku 41 Zjazd delegatów „Społem" CZSS podjął szereg ważnych uchwał zmierzających do przeobrażeń spółdzielczości spożywców. Odtąd podstawową jednostką stała się samodzielna oraz samorządowa Powszechna Spółdzielnia Spożywców. W dniu 4 lutego 1983 roku Nadzwyczajne Zgromadzenie Przedstawicieli podjęło uchwały o zatwierdzeniu statutu „Społem Powszechnej Spółdzielni Spożywców w Rybniku oraz programu działalność gospodarczej i społeczno-wychowawcze w 1983 roku. Dokonano wyboru Rady Nadzorczej. Wybrany został Zarząd Spółdzielni. Sąd Rejonowy w Katowicach w dniu 21.04.1983 roku dokonano rejestracji „Społem" Powszechnej Spółdzielni Spożywco w Rybniku.
Uchwałą Zarządu „Społem" Centralnego Związku Spółdzielni Spożywców w Warszawie z dnia 24 stycznia 1983 roku ustanowić no sztandar dla „Społem" Powszechnej Spółdzielni Spożywców w Rybniku, będący podkreśleniem długoletniej tradycji ruchu spółdzielczego na terenie Śląska, a w szczególności 50-lecia istnienia samorządności i samofinansowania, mimo nadal występujących po wszechnic trudności na rynku żywnościowym, licząca ponad 2400 osób Spółdzielnia wystąpiła z wieloma inicjatywami mającymi na celu poprawę zaopatrzenia oraz warunków zakupów mieszkańców Rybnika. Równocześnie wiele zmian wprowadzono w zakresie lepszego wykorzystania bazy materiałowo-technicznej, poprawy organizacji i warunków pracy załogi.

W czerwcu 1984 roku, po pokonaniu piętrzących się barier, uruchomiono w centrum Rybnika największy wówczas obiekt handlowy, Spółdzielczy Dom Handlowy „Hermes".

W Niedobczycach rozpoczęła w miesiącu październiku działalność restauracja „Górnośląska". Na rynek rybnicki trafiły towary żywnościowe i nie żywnościowe w ramach podpisanych kontraktów handlowych z Spółdzielnią Unio Afesz w Miszkolcu (Węgry) oraz z Spółdzielnią Ujecdop Dolj Crajowa (Rumunia), a później także z czeską Spółdzielnią „Jednota". Organizowano dni kuchni niemieckie) w restauracji „Mimoza", oraz dni kuchni węgierskie) w restauracji „Teatralna".
Sieć handlowa wzbogacała się nowe placówki między innymi: pawilon przy ul. Kilińskiego, SDH „Merkury", kioski różnych branż, bufety gastronomii, lodziarnię, punkty usługowo handlowe, maglarskie, zegarmistrzowskie, krawieckie, fotograficzna studio nagrań, naprawy parasoli, sprzęg tu RTV, pawilon ogólno spożywczy przy ul. Broniewskiego, sklepy w Kłokocinie, Pawilon handlowy 04-15-0 ul. Kilińsklego i przy ul. Dąbrówki, restaurację „Wawelską", pawilon spożywczy przy ul. Grunwaldzkiej. sklep spożywczy w Boguszowicach.
W piekarni przy ul. Chabrowej rozpoczęto produkcję bagietek francuskich i pieczywa drobnego. Rozwinięto usługę roznoszenia mleka placówki społem sięgnęły po status sklepów wzorcowych, czy „Społemowski" Znak Jakości .
Zapoczątkowany w drugiej połowie 1989 roku proces przekształceń własnościowych wyznaczył generalne zmiany w dotychczasowej sieci placówek. Spółdzielnia stopniowo traciła pozycję lidera handlowego w Rybnickim Okręgu Węglowym. Dynamicznie rozwijał się handel prywatny. Zaczęły narastać problemy społeczne, zwłaszcza w obliczu ograniczania liczebności załogi. Pogorszeniu uległa kondycja finansowa, aczkolwiek podejmowano różnokierunkowe rozwiązania mające wyhamować niekorzystnie kształtujące się relacje ekonomiczne.

       Ważnym wydarzeniem w roku 1991 była aktualizacja rejestru członków, który liczył 2150 osób. W 1992 roku zakończony został wzmożony proces przekazywania lokali na rzecz właścicieli i innych użytkowników, a baza handlowa i produkcyjna magazynowa w przeważającej mierze ograniczona została do lokali stanowiących własność Spółdzielni. Na koniec 1992 roku Spółdzielnia prowadziła działalność w 33 placówkach. w tym 26 ogólnospożywczych i 7 przemysłowych, 6 magazynach hurtowych z artykułami żywnościowymi, w tym z warzywami i owocami oraz nie żywnościowymi. Usługi gastronomiczne świadczyły 2 restauracje. Produkcja prowadzona była w 5 piekarniach, w tym w 2 nowo uruchomionych tj. w SDH „Hermes" oraz w sklepie przy ul. Grunwaldzkiej oraz w 2 ciastkarniach i wytwórni wód gazowanych. Funkcjonował jeden ośrodek „Praktyczna Pani". Załoga spółdzielni liczyła 692 osoby. Kształciło się 47 uczniów. Liczba członków wynosiła 1990, w tym 2 osoby prawne.

      W warunkach gwałtownie narastającej konkurencji rynkowej, w tym ze strony zachodnich supermarketów, szczególnie w Rybniku, przy jednoczesnym procesie spadku siły nabywczej ludności, w tym w związku z likwidacją zakładów pracy, ale także bogactwie rynkowej oferty towarów i usług „Społem" Powszechna Spółdzielnia Spożywców, dokonując korekt posiadanego potencjału, weszła w XXI wiek.

Działalność samorządowa, społeczno-wychowawcza oraz kulturalno-oświatowa. a w szczególności kryjąca się za tymi sformułowaniami konkretna treść nadają spółdzielczości niepowtarzalny charakter i rodzą nieprzemijające wspomnienia.
Na stronie przedstawiono Przewodniczących Rad Nadzorczych i ich członków oraz Prezesów/Dyrektorów Spółdzielni/Oddziału.
Ramy opracowania nie pozwalają na bliższą charakterystykę składów i pracy komitetów Członkowskich, skupiających wielu oddanych działaczy spółdzielczych, reprezentujących interesy członków i pośrednio ogółu klientów. O ile stan członkostwa Spółdzielni kształtował się w 1948 roku na poziomie 10.180 osób, a w 1987 roku - 33.625 osób. to w 2001 roku wynosił 1.213 osób.



Działalność społeczno-wychowawcza, której początki sięgają okresu narodzin Spółdzielni związana była z Ośrodkami „Praktyczna Pani". Kursy gotowania, kroju., szycia, języków obcych, pokazy reklamowe i szkoleniowe z zakresu racjonalnego żywienia, kółka zainteresowań dla dzieci, „Święto Latawca", opieka nad spółdzielniami uczniowskimi to tylko niektóre propozycje adresowane do środowiska. W klubach spółdzielczych „Hades" oraz „Świerklaniec" prowadzona była działalność kulturalno-oświatowa, kierowana do przedstawicieli różnych pokoleń. Dla załogi organizowane były festyny.
Przy Spółdzielni działalność prowadziły także różne organizacje polityczne i społeczne.